Türkiye’deki Gazetelerin Web Sitelerinin Tipografik Açıdan İncelenmesi

 Türkiye’deki Gazetelerin Web Sitelerinin Tipografik Açıdan İncelenmesi

Hasip Pektaş

Günümüzde online gazetelerin kullanımı günden güne yaygınlaşmaktadır.

Online gazetelerin de basılı gazeteler gibi profesyoneller tarafından tasarlanması ve üretilmesi gerekir.

Online gazete ana sayfasında tüm içeriğini yansıtabilmeli, okuyucuyu ulaşmak istediği en son sayfaya kadar ulaştırabilmelidir.

Online gazete mümkün olduğunca sade, yalın ve gözü yormayan bir tasarıma sahip olmalıdır.

Basılı ortamda da online ortamda da okuyucuya ulaşabilmek için öncelik okuyucunun ilgisini çekmektir.

Okuyucunun ilgisi çekildikten sonra okuyucu aradığını kolay bulabilmeli ve bulduğunu rahat okuyabilmelidir.

Online gazete okuru sabırsızdır. Web sitelerine fazla zaman ayırmayı sevmez. Ulaşmak istediğine bir an önce ulaşmak, bir yazının içeriğini bir bakışta anlayabilmek ister.

Resim 1: Online gazetelerde yazı ve görüntüler arası görsel denge iyi kurulmalıdır.

Bu konuda yapılan bir araştırma internet okurunun ancak %16 sının bir metni baştan sona kelime kelime okuduğunu göstermektedir.

Online gazetenin temel koşulu iyi bir planlamadır.

Amaca uygun olarak derlenmiş bilginin okuyucuya ulaşabilmesi için, doğru düzenlenmesi, sınıflandırılması ve etkili bir şekilde sunulması gerekir.

Tasarımda yazı ve görüntüler arasındaki görsel denge önemlidir. Renkler, biçimler ve bunların yerleşimi dengeli olmalı, ilgi çekmelidir. Göz bilgi akışına göre zorlanmadan sayfadaki hareketi takip edebilmelidir.

Online gazete tasarımı, estetik bir bütünlük taşımalıdır. Online gazetenin grafik tasarımında en önemli öğe tipografidir.

İnternet, içerik ve özellikleriyle kullanımı kolay, ekonomik, alan ve zaman olarak oldukça esnek, özgür bir iletişim ortamıdır. Diğer iletişim araçlarına göre hedef kitleye daha kolay ulaşır. Her konu, etik değerlere bağlı kalarak istenildiği gibi sunulabilir ve paylaşılabilir.

İnternet kullanım oranı bazı ülkelerde çok yüksek, bazılarında ise oldukça düşüktür. İsveç’in %92.5, Almanya’nın %79.1 oranında kullandığı interneti Türkiye %50’nin altında kullanmaktadır. (Internet World Stats. Haziran 2010)

Türkiye İstatistik Kurumu’na göre ülkemizde internet kullanımı 2002 yılında %5.4, 2009 yılında %38.1 iken, 2010 yılında bu oran %41.6’ya yükselmiştir. Bu kullanıcıların %76’sı ise interneti gazete okumak için kullanmaktadır. (TurkStat, 2010). 

Online Gazete Tasarımı için Bazı Öneriler

Online gazeteler, hedef kitlesine ulaşmak, içeriğini yansıtmak için yazılar, fotograflar, illüstrasyonlar ve hareketli görüntüler kullanır. Okuyucuyu, içerik kadar, içeriğin düzenlenmesine de etkiler. Gazete, sahip olduğu içeriği mümkün olduğu kadar sade, yalın ve gözü yormayan bir tasarım ile sunmalıdır.

Online gazetelerde yazı ve görüntüler arası görsel denge iyi kurulmalıdır. Düzensiz yerleştirilen yazı ve görüntüler algılamayı güçleştirir. Renkler, biçimler ve bunların yerleşimi dengeli olmalıdır. Unutulmamalıdır ki, yazı, iletişimsel anlamını kaybettiği an amacından da uzaklaşmış olur.

Online gazetenin kullanıcı dostu olması, okurun aradığını kolay bulabilmesine ve rahat okuyabilmesine bağlıdır. Bu da gazete tasarımının önemli bir öğesi olan tipografiye bağlıdır. “Webdeki bilgilerin %95’i yazıdır. Diğer adıyla tipografi olan yazıya dönük düzenleme konusunda bir web tasarımcısının ciddi eğitim alması gerektiği söylenebilir.” (Coles, 2009). 

Tipografinin mantık sınırlarını zorlaması, dikkati diri tutması, insan ruhunu okşaması ve heyecan vermesi beklenir. Bu nedenle web tasarımcısının sloganı; “basit, etkin ve derin” olmalıdır. Web siteleri, kolay kullanımı ve algılanırlığı ile “basit/yalın”, verimli ve yararlı bilgileriyle “etkin”, tüm sorulara vereceği yanıtlarla ve yaratacağı heyecanla “derin” olmalıdır. "Basit, yalın, nefes alan bir düzenleme, size etkili ve yalın bir iletişim fırsatı sunar.'' (Hunt, 2009).

 

Yazı Karakterleri, Renk ve Sayfa Tasarımı

Yazı karakterinin çeşitliliği, gereksinmeye göre olmalıdır. “Ekrana yönelik tasarımlarda farklı font ailelerinden gelen (serifli, serifsiz, vs) ikiden fazla harf karakterinin kullanılması, algılamada güçlük yaratabilir.” (Samara, 2007: 253). Her karakter farklı mesajlar ileteceğinden çok fazla yazı karakteri risklidir.

Script fontlar, el yazısı görünümüyle sempatiktir fakat zor okunur. Dekoratif yazılar ise, süslü yapılarıyla oldukça okunaksızdır. ”Sayfada aynı harf karakterinin kalın, ince, italik gibi çeşitlerini kullanarak istenilen zenginlik sağlanabilir.” (Burger, 1993). Geneva, Helvetica, Arial, Times ve Courier gibi ekran fontları daha okunaklıdır. Sayfalar arasındaki bütünlüğü ise seçilen yazı karakteri, renk ve biçimlerdeki birliktelik sağlar.

Yazı puntolarının aşırı büyük olması algılanacak sözcük sayısını azaltır. Çok küçük olursa da harfler zor seçilir ve okunmaz. ”30-35 cm.lik bir okuma uzaklığı için ortalama yazı puntosu 9-11 puntodan (12-14 px) küçük olmamalıdır.” (Pektaş, 2001:72).

Ekstra bold yazılar, harflerin iç boşlukları dolu olduğu için zor okunur.

Yazının fazla daraltılmış (condensed) olması da harflerin birleşmesine, iç boşluklarının zayıflamasına neden olur.

Uzun metinlerin italik yazılması, yazıyı zayıf gösterir. Okunmada zorluk yaşanabilir.

Metinlerin sola blok olması, harf aralarının daha düzgün olmasını sağlar ve beyaz boşlukların oluşmasını önler. Özellikle dar sütunlarda idealdir.

Sağa blok ya da ortadan blok metinlerde takip sorunu yaşanabilir.

Satırlar çok kısa ise gözün hareketi sıkça kesilir; çok uzun olunca da, gözün alt satır başına geçmesi, doğru tarama yapması zorlaşır, satır atlar ya da aynı satırı tekrar okur.

Rahat okuma için ise bir satırdaki harf ve boşluk sayısı 40 civarında olmalıdır. Bu da ortalama 6 sözcüğe karşılıktır.

Resim 2: Ortadan blok metinlerde takip sorunu yaşanabilir. (Afyon Haber)

Web sayfasında yazı ve görüntüyü gösteren boşluktur. Fazla boşluk, dinlendirir, rahat algılama sağlar. Az boşluk ise karışıklık ve karmaşa yaratır, algılamayı güçleştirir.

Yazı alanına çok yaklaşmış görüntü ögeleri, hem yazının hem kendinin algılanmasını zorlaştırır. Okuyucunun dikkatini dağıtır. Yazı ile görüntü arasında en az 4 mm. boşluk olması gerekir.

Online gazetelerde reklamların fazlalığı, sayfa yapısı ile uyumsuzluğu okuyucuyu yormakta, sayfadan uzaklaştırmaktadır. Türkiyedeki gazetelerde bunu görebilirsiniz. ”İyi siteler ana sayfalarında çok az reklam kullanırlar.” (Rutledge, 2005)

 

Resim 3: Yazı alanına çok yaklaşmış görüntü ögeleri, hem yazının hem kendinin algılanmasını zorlaştırır. Gereksiz çerçeve ve zemin rengi yüzeyi parçalar; karmaşa yaratır. (Korfezin Sesi)

 

Renk, web tasarımının en önemli ögelerinden biridir. Tanımlayıcıdır, ayırt edicidir, yön gösterir ve istenilen şeyi daha fazla vurgulamaya yarar. Okuyucuyu etkiler, ilgiyi diri tutar. Siyah-beyaza göre %40 daha fazla dikkat çeker.

Bilgi, renk sayesinde daha etkili sunulabilir. Örneğin başlığı metinden ayırmak, mesaja dikkat çekmek, bilgi gruplarını birbirinden ayırmak gibi çok sayıda işlevi vardır.

Renkli web sayfaları ilgiyi diri tutmakla birlikte iyi tasarlanmış tek renk sayfalar da okuyucuyu etkileyebilir.

 

Resim 4: İyi tasarlanmış tek renk sayfalar da okuyucuyu etkileyebilir. (Gazetem)

 

Koyu renkli zeminler üzerinde açık renkli yazılar tercih edilmelidir.

“Okunurluk açısından harf ve zemin arasında en az %70 ton farkı gereklidir. Zemin 100 değer ise yazılar 30 değerden fazla olmamalıdır.“ (Pektas, 2001:75).

 Zemin 0 (sıfır) değer ise yazılar 70 değerden az olmamalıdır. Kontrastlık, tasarımın temel prensiplerinden biridir. Bir sözcüğün ya da cümlenin yüksek ya da alçak sesli çıkmasını sağlar. Algılamayı kolaylaştırır. “Layoutta (düzenlemede) vurgu için ögeler arası güçlü kontrastlıklar gerekir.“ (Baines ve Haslam, 2005: 130).

Resim 5: Yazı ve zemin. Kontrastlık, tasarımın temel prensiplerinden biridir.

Boyutta, biçimde, konumda ve renkte neyin dominant (güçlü) olacağı önceden belirlenmelidir. Vurguların aynı olması, monotonluk gösterir.

Resim 6: Vurguların aynı olması, monotonluk gösterir. (Vakit/Haber Vaktim and Burası Canakkale)

 

Sonuç

Basiti karmaşık hale sokmak hiç zor değildir. Bunların çok sayıda örneği vardır. Önemli olan karmaşığı basitleştirmektir. Yalın, anlaşılır bir tasarımın algılanma, iletişim şansı daha yüksektir. Her tasarımcı ise daha işlevsel ve daha estetik olanı bulmak için sürekli araştırmalıdır.

 

Resim 7: İki vasat örnek. Boyutta, biçimde, konumda ve renkte neyin dominant (güçlü) olacağı önceden belirlenmelidir. (Vatan and Akşam).

Resim 8: İki iyi örnek. Koyu renkli zeminler üzerinde açık renkli yazılar tercih edilmelidir. (Radikal and Hürriyet)

Resim 9: Sayfalar arasındaki bütünlüğü ise seçilen yazı karakteri, renk ve biçimlerdeki birliktelik sağlar. (HaberTürk: Ana ve iç sayfalar).

  

Kaynakça:
Baines, P. and Haslam, A. (2005). Type and Typography. London: Laurence King Publishing Ltd.

Barfield, L. (1993). The User Interface, Consepts And Design. Addison-Wesley Publishing Company.
Burger, J. (1993). The Desktop Multimedia Bible. New York: Addison-Wesley Publishing Company.

Coles, M. (2009). Design, Readability and Websites. Retrieved October 21, 2010, from http://www.malcolmcoles.co.uk/blog/design-readability-websites

Cotton, B. ve Oliver R. (1997). Siberuzay Sözlüğü. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
Hunt, B. (2009). White On White Web Design Style. Retrieved October 23, 2010, from http://webdesignfromscratch.com/web-design/white-on-white-web-design

Internet World Stats. (June 2010). Internet Usage in Europe; Internet User Statistics & Population for 53 European countries and regions. Retrieved October 18, 2010, from http://www.internetworldstats.com/stats4.htm

Jeavons, T. Ve Beaumont,  M. (1990). An Introduction To Typography. London: Quintet Publishing Limited.
Joseph, J. (2004). Typography: How It Affects Your Web Site's Success. Retrieved July 13, 2010, from http://www.atartec.co.Il/articles/act04.shtml

Pektaş, H. (1987). Basın İlanlarında Grafik Tasarım ve Layout. Ankara: Yayımlanmamış Y. Lisans Tezi.
Pektaş, H. (2001). İnternette Görsel Kirlenme. Ankara: TÜBİTAK Bilim ve Teknik Dergisi, 400, 72-75.

Knuth, D. E. (1999) Digital Typography. California: CSLI Publications, 78

Magnik, J. Layouts for DTP & Printing. Retrieved July 20, 2010, from http://typography1st.com/typo/layouts.shtml

Magnik, J. Principles Of Design. Retrieved July 13, 2010, from http://typography1st.com/typo/prnc-des.shtml

Outing, S. (2004). Eyetrack III: What News Websites Look Like Through Readers' Eyes. Retrieved October 19, 2010, from http://www.poynter.org/content/content_view.asp?id=70472

Palmer, A. (2007). Type Creates a Visual Signature for Newspapers. Retrieved October 20, 2010, from http://www.nieman.harvard.edu/reports/article/100196/type-creates-a-visual-signature-for-newspapers.aspx

Peck, W. (2003). Great Web Typography. San Francisco. Wiley

Reynolds, L. (1985). Yazının Okunaklılığı. İstanbul: Çeviriler. Mimar Sinan Üniversitesi.

Rubinstein, R. (1988). Digital Typography. An Introduction To Type And Composition For Computer System Design. Addison-Wesley Publishing Company.

Rutledge, A. (2005) Online Newspapers are 99% Bad. Retrieved October 23, 2010, from http://www.andyrutledge.com/olnewspapers.php

Samara, T. (2007). Design Elements. Singapore: Page One Publishing Private Ltd.

Shannon, R. Web Typography. Retrieved October 16, 2010, from http://www.yourhtmlsource.com/text/webtypography.html

TurkStat. (2010). When Individual Last Used Computer and the Internet, by Sex. Retrieved August 18, 2010, from http://www.turkstat.gov.tr/prehaberbultenleri.do?id=6308&tb_id=1

 

Example newspaper web sites from Turkey:

http://www.afyonhaber.com

http://www.aksam.com.tr

http://www.burasicanakkale.com

http://www.gazetem.net

http://www.gazetevatan.com
http:// www.haberturk.com

http://www.habervaktim.com

http://www.hurriyet.com.tr

http://www.korfezinsesi.com

http://www.radikal.com.tr

http://www.zaman.com.tr